آزمایش خون ابزار ارزشمندی در شناسایی انواع بیماری‌ها، از جمله عفونت، کم‌خونی، کلسترول بالا، کمبود ویتامین‌ها، نارسایی اندام‌ها، دیابت و سرطان است و نمایی کلی از وضعیت سلامت عمومی فرد ارائه می‌دهد. همچنین برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها و بررسی میزان پاسخ بدن به درمان نیز مفید هستند. با انجام آزمایش در فواصل زمانی منظم می‌توانید تغییرات بدن خود را در طول زمان ببینید و تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد سلامت خود بگیرید. آزمایش خون می تواند به پزشک کمک کند تا عملکرد اندام‌هایی مانند قلب، تیروئید، کبد و کلیه‌ها را ارزیابی کنند. حتی اگر فردی بیماری قلبی نداشته باشد، آزمایش خون می‌تواند نشان دهد که آیا ممکن است در معرض خطر ابتلا به این بیماری باشد یا خیر. سایر آزمایش‌های خون میزان اثربخشی داروهای مصرفی و توانایی لخته شدن خون را نشان می‌دهند. در ادامه توضیحات مفید و مختصری در ارتباط با 10 آزمایش رایج خون که برای بررسی سلامت عمومی تجویز می‌شوند، داده شده است.
- شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)
با انجام آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی سطح پارامترهای مختلفی از هر یک از سلول‌های اصلی خون شامل گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها مشخص می‌شود. موارد مهم این آزمایش شامل شمارش گلبول‌های قرمز، هموگلوبین، و هماتوکریت است. سطوح غیرطبیعی این موارد در شمارش کامل سلول‌های خون ممکن است نشان‌دهنده مشکلات مختلفی از جمله کم‌خونی، مشکل در لخته‌شدن خون، عفونت، اختلالات سیستم ایمنی و سرطان خون باشد. در صورت وجود مقادیر غیرطبیعی در آزمایش خون، آزمایش‌های بیشتری برای تایید این یافته‌ها و تشخیص بیماری موردنیاز است.
- پنل متابولیک پایه (BMP)
به مجموعه آزمایش‌هایی که به پزشک کمک می‌کند تا برخی عملکردهای مهم بدن را ارزیابی کند، پنل متابولیک پایه می‌گویند. پنل متابولیک پایه سطح کلسیم، گلوکز، سدیم، پتاسیم، بی‌کربنات، کلرید، نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین را بررسی می‌کند. در این آزمایش باتوجه به دستور پزشک و نوع آزمایش ممکن است لازم باشد که حداقل 8 ساعت قبل از خون‌گیری ناشتا باشید. نتایج غیرطبیعی در آزمایش خون ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های خاصی مانند بیماری کلیوی، دیابت یا عدم تعادل الکترولیت‌ها است. پزشک برای تایید تشخیص، عموما آزمایش‌های بیشتری را تجویز خواهد کرد.
- پنل متابولیک جامع (CMP)
این پنل شامل تمام اندازه‌گیری‌های موجود در پنل متابولیک پایه (BMP) می‌شود و در عین حال، پروتئین‌ها و مواد اضافی را نیز در بر می‌گیرد که به طور خاص با عملکرد کبد مرتبط هستند. این موارد عبارتند از آلبومین، پروتئین کل، آلکالین فسفاتاز (ALP)، آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) و بیلی‌روبین. یافته‌ها و تفاسیر مربوط به ترکیبات خاص در یک پنل متابولیک پایه را می‌توان به‌طور مشابهی از یک پنل متابولیک جامع استخراج کرد.
- پنل لیپیدی
این آزمایش مقادیر دو نوع کلسترول را بررسی می‌کند که شامل لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب و لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) یا کلسترول بد می‌باشد. اچ‌دی‌ال را از این جهت کلسترول خوب می‌نامند که با حذف موثر مواد مضر از جریان خون و تسهیل تجزیه و دفع آنها توسط کبد، نقش مفیدی در سلامت بدن ایفا می‌کند. ال‌دی‌ال را از این جهت بد می‌نامند که به تشکیل پلاک در شریان‌ها منجر شده و در نتیجه احتمال ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می‌دهد.
- پنل تیروئید
تیروئید، غده‌ای کوچک در ناحیه جلوی گردن است که در تنظیم عملکردهای مختلف بدن از جمله خلق و خو، سطح انرژی و متابولیسم کلی بدن نقش دارد. پنل تیروئید یا آزمایش عملکرد تیروئید که در ادامه ذکر شده‌اند، میزان تولید و پاسخ تیروئید به برخی هورمون‌ها را بررسی می‌کند.
- هورمون تری‌یدوتیرونین (T3): این هورمون همراه با هورمون T4، ضربان قلب و دمای بدن را تنظیم می‌کند.
- هورمون تیروکسین (T4): همراه با هورمون T3، این هورمون متابولیسم و رشد را تنظیم می‌کند.
- هورمون محرک تیروئید (TSH): این هورمون به تنظیم میزان هورمون‌های مترشحه از تیروئید کمک می‌کند.
سطوح نامتعادل این هورمون‌ها می‌تواند نشان‌دهنده کمبود پروتئین، اختلالات رشد مرتبط با تیروئید و سطوح غیرطبیعی تستوسترون یا استروژن باشد.
- بیومارکرهای قلبی
آنزیم‌ها، پروتئین‌هایی هستند که به بدن کمک می‌کنند تا فرآیندهای شیمیایی خاصی مانند تجزیه غذا و لخته شدن خون را انجام دهد. آنها عملکردهای حیاتی بسیاری را در سراسر بدن به عهده دارند. مقادیر غیرطبیعی آنزیم‌ها می‌تواند نشان‌دهنده بسیاری از بیماری‌ها باشد. آنزیم‌هایی که به‌طور رایج در آزمایش‌ها اندازه‌گیری می‌شوند، عبارتند از:
- تروپونین قلبی با حساسیت بالا (hs-cTn): این آنزیم هنگامی که قلب آسیب می‌بیند، از سلول‌های قلبی آسیب‌دیده به خون وارد می‌شود.
- پپتید ناتریورتیک نوع B یا (BNP) و پپتید ناتریورتیک نوع B پرو N-ترمینال (NT-proBNP): این مواد در قلب ساخته می‌شوند. مقادیر بالای این آنزیم‌ها ممکن است نشانه‌ای از نارسایی احتقانی قلب باشد.
- کراتین کیناز (CK): این آنزیم عمدتا در مغز، قلب و عضلات اسکلتی یافت می‌شود. هنگامی که آسیب عضلانی اتفاق می‌افتد، کراتین کیناز به مقدار فزاینده‌ای به داخل خون نفوذ می‌کند. هنگامی که آسیب عضلانی رخ می‌دهد، کراتین کیناز (CK) به‌تدریج به میزان بیشتری وارد جریان خون می‌شود.
- کراتین کیناز-MB یا (CK-MB): این آنزیم در قلب یافت می‌شوند و اغلب پس از حمله قلبی یا سایر آسیب‌های قلبی در خون افزایش می‌یابند.
- آزمایش عفونت‌های مقاربتی
بسیاری از عفونت‌های مقاربتی شامل هرپس، ایدز، سیفلیس و هپاتیت C را می‌توان با استفاده از نمونه خون تشخیص داد. این آزمایش‌ها اغلب همراه با نمونه‌های ادرار یا نمونه‌برداری با سواب از بافت عفونی انجام می‌شوند تا تشخیص دقیق‌تری ارائه شود. آزمایش خون ممکن است همیشه نتایج دقیقی را بلافاصله پس از ابتلا به عفونت ارائه نکند. برای مثال، درمورد ویروس ایدز ممکن است حداقل یک ماه طول بکشد تا آزمایش خون بتواند وجود ویروس را تشخیص دهد.
- پنل انعقاد خون
آزمایش‌های انعقادی به‌منظور ارزیابی توانایی لخته شدن خون، شامل اندازه‌گیری میزان لخته شدن خون و مدت زمانی که طول می‌کشد تا خون لخته شود، استفاده می‌شوند. به‌عنوان مثال می‌توان به دو آزمایش زمان پروترومبین (PT) و فعالیت فیبرینوژن اشاره کرد. لخته شدن فرآیندی حیاتی است که خونریزی پس از بریدگی یا زخم را متوقف می‌کند. اما وجود لخته خون در ورید یا شریان می‌تواند کشنده باشد، زیرا این احتمال وجود دارد که جریان خون طبیعی را به ارگان‌های ضروری مانند مغز، قلب، یا ریه‌ها مسدود کند و موجب حمله قلبی یا سکته مغزی شود. نتایج آزمایش‌های انعقادی باتوجه به سلامت کلی فرد و هر بیماری زمینه‌ای که ممکن است بر توانایی لخته شدن خون تأثیر بگذارد، می‌تواند متفاوت باشد. از نتایج این آزمایش می‌توان در تشخیص خونریزی بیش از حد (هموفیلی)، ترومبوز، بیماری‌های کبدی و کمبود ویتامین K بهره برد.
- آزمایش DHEA-s
هورمون دهیدرواپی‌آندروسترون (DHEA) از غدد فوق‌کلیوی ترشح می‌شود. با انجام این آزمایش می‌توان سطح این هورمون را بررسی کرد. این هورمون در مردان در ایجاد صفاتی مانند رشد موهای بدن نقش دارد، از این رو، سطوح پایین این هورمون در مردان، غیرطبیعی تلقی می‌شود. برعکس، در زنان میزان پایین این هورمون طبیعی محسوب می‌شود زیرا مقادیر بالای آن باعث ایجاد ویژگی‌های معمول مردانه مانند موهای زائد بدن می‌شود. مقادیر پایین DHEA ممکن است توسط عوامل متعددی از جمله بیماری آدیسون، اختلال عملکرد آدرنال، کم‌کاری غده هیپوفیز، بلوغ زودرس در زنان و استفاده از داروهای استروئیدی ایجاد شود. مقادیر بالای DHEA به دلایل مختلف از جمله تومور خوش‌خیم یا بدخیم در غده فوق‌کلیوی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و یا تومور تخمدانی ایجاد می‌شود.
- آزمایش پروتئین واکنشی C
پروتئین واکنشی C یا CRP توسط کبد در پاسخ به التهاب در بافت‌های بدن تولید می‌شود. مقادیر بالای CRP نشان‌دهنده التهاب ناشی از عوامل مختلفی از جمله عفونت باکتریایی یا ویروسی، بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید، التهاب مرتبط با دیابت، التهاب ناشی از ضربه فیزیکی یا عادت‌هایی مانند سیگار کشیدن و سرطان می‌باشد.
