هورمون رشد نقش بسیار مهمی در رشد طبیعی انسان بهخصوص در سنین کودکی و نوجوانی ایفا میکند. اگر میزان این هورمون کمتر یا بیشتر از حد طبیعی باشد، مشکلاتی در رشد انسان اتفاق خواهد افتاد. این هورمون توسط غده هیپوفیز مغز تولید میشود و نام دیگر آن سوماتوتروپین است. بدن بزرگسالان نیز برای حفظ تراکم عضلات و استخوانها و تنظیم متابولیسم به هورمون رشد نیاز دارد. اگر پزشک متخصص غدد علایمی مبنی بر زیاد بودن یا کم بودن این هورمون مشاهده نماید، برای اندازهگیری میزان هورمون رشد، آزمایش هورمون رشد را تجویز میکند. به این منظور، مدت کوتاهی قبل از انجام آزمایش باید از خوردن اجتناب نمود. همچنین میبایست حداقل 12 ساعت قبل از انجام آزمایش هورمون رشد، از مصرف بیوتین یا ویتامین B7 خودداری شود. در زمینه مصرف داروهای دیگر نیز حتما با پزشک معالج مشورت شود زیرا برخی داروها نتایج این آزمایش را تحت تاثیر قرار داده و چند روز قبل از انجام آزمایش باید از مصرف آنها خودداری نمود.
در اولین گام برای اندازهگیری میزان هورمون رشد یک نمونهگیری از خون فرد انجام میگیرد. نتیجه آزمایش خون هورمون رشد میزان این هورمون در خون را در همان لحظه که خون از فرد گرفته شد، به پزشک نشان میدهد. با این حال، ممکن است این اطلاعات برای تشخیص مشکل کافی نباشد زیرا میزان این هورمون در بدن به طور طبیعی در طول روز قدری متغیر است. به همین دلیل عموما آزمایش فاکتور رشد شبه انسولین-1 که نام اختصاری آن IGF-1 است، همزمان با آزمایش خون هورمون رشد انجام میشود. لازم به ذکر است تشخیص زودهنگام اختلالات هورمون رشد احتمال درمان موفق را بالا میبرد.
اگر دچار کمبود هورمون رشد باشید یا مقادیر بالای آن در بدن شما وجود داشته باشد، میزان IGF-1 نیز کمتر یا بیشتر از میزان طبیعی خواهد بود. مزیت ارزیابی IGF-1 این است که میزان آن برخلاف هورمون رشد، ثابت است. فقط یک نمونه خون برای هر دو آزمایش کافی است. براساس نتایج آزمایش خون هورمون رشد و IGF-1 پزشک تصمیم میگیرد آیا به انجام آزمایشهای بیشتر نیاز هست یا خیر. اگر پزشک احتمال دهد که میزان تولید هورمون رشد در بدن بیشتر یا کمتر از حد طبیعی است، آزمایش سرکوب هورمون رشد یا آزمایش تحریک هورمون رشد را تجویز میکند که در ادامه توضیح داده شدهاند:
آزمایش سرکوب هورمون رشد : اگر میزان تولید هورمون رشد در بدن بیشتر از میزان طبیعی باشد، آزمایش سرکوب هورمون رشد در تایید این مشکل به پزشک کمک میکند. در این آزمایش ابتدا یک نمونهگیری خون انجام میشود. سپس از شما خواسته میشود یک محلول استاندارد حاوی گلوکز را بنوشید. این محلول کمی شیرین است. بعد از نوشیدن محلول، نمونهگیر آزمایشگاه در فواصل زمانی مختلف طی دو ساعت از شما چند نمونه خون دیگر میگیرد. در اکثر افراد، گلوکز باعث کاهش تولید هورمون رشد میشود.
آزمایش تحریک هورمون رشد: این آزمایش در تشخیص کمبود یا افزایش تولید هورمون رشد به پزشک کمک میکند. در این آزمایش نیز ابتدا یک نمونهگیری خون انجام میشود. سپس به شما دارویی داده میشود که بدن را مجبور به ترشح هورمون رشد میکند. پس از مصرف دارو، در فواصل زمانی مشخص و در مجموع طی دو ساعت از شما نمونه خون دریافت میشود.
اگر میزان هورمون رشد طی آزمایش سرکوب هورمون رشد، بالا باشد، این بدان معناست که گلوکز، میزان تولید این هورمون را پایین نیاورده است. اگر IGF-1 هم بالا باشد، احتمالا تولید هورمون رشد بیش از حد طبیعی است. اگر میزان این هورمون طی آزمایش تحریک هورمون رشد پایین باشد، یعنی بدن آنطور که باید هورمون رشد ترشح نکرده است. اگر IGF-1 هم پایین باشد، نشاندهنده کمبود این هورمون در بدن است. پزشک برای کودکانی که علائم کمبود این هورمون را دارند، آزمایش هورمون رشد را تجویز میکند. از جمله این علائم میتوان به تاخیر در رشد و تکامل استخوانها، بلوغ دیررس و کوتاه بودن قد نسبت به حالت متوسط اشاره کرد. به تاخیر افتادن رشد بهخصوص قبل از بلوغ نیز در کودکان شایع است. کودکان دچار کمبود این هورمون معمولا هر سال کمتر از 2 اینچ رشد میکنند. تولید بیش از اندازه این هورمون نیز میتواند باعث رشد بیرویه استخوان، عضلات و اندام کودکان شود که پدیده نادرتری است. همانگونه که پیشتر گفته شد، بدن بزرگسالان نیز برای حفظ تراکم عضلات و استخوانها و تنظیم متابولیسم به هورمون رشد متکی است. اگر میزان تولید این هورمون در بدن پایین باشد، از تراکم عضلات و استخوانها کم میشود. افزایش هورمون رشد در بزرگسالان نیز باعث اختلال نادری به نام اکرومگالی میشود که استخوانها را ضخیم میسازد. اگر اکرومگالی درمان نشود، مشکلات زیادی نظیر افزایش خطر آرتریت و مشکلات قلبی را به همراه دارد. افزایش یا کاهش میزان هورمون رشد نشاندهنده بیماریهای جدی اما نادری هستند. اگر اختلال مربوط به هورمون رشد در فردی تشخیص داده شود، پزشک بهترین روش درمان را در پیش خواهد گرفت. معمولا برای کسانی که دچار کمبود این هورمون هستند، هورمون رشد مصنوعی تجویز میشود.